اختصاصی چابک آنلاین؛
ضرورت لیزینگ دیجیتال و ساده‌سازی فرآیندهای تخصیص تسهیلات
در دهه‌های اخیر، به موازات رشد فناوری‌های مالی و دیجیتالی شدن خدمات بانکی، مدل‌های تأمین مالی سنتی با چالش‌هایی مواجه شده‌اند؛ از جمله تأخیر در تصمیم‌گیری اعتباری، هزینه‌های بالای اداری، ریسک عدم شفافیت اطلاعات و فرآیندهای کند حقوقی.
همانطورکه می‌دانیم لیزینگ به عنوان یکی از ابزارهای تأمین مالی غیرتورمی و جایگزینی برای وام بانکی به شمار می‌رود.
در ایران نیز با توجه به اینکه تنها لیزینگ مالی قابل استفاده بوده در برخی جهات جذابیت‌های زیادی برای مشتریان ایجاد کرده که می‌توان به قابلیت امکان بهره برداری قبل از تملک کامل اشاره کرد.
حال آنکه این ابزار با توجه به برخی از مشکلات موجود نتوانسته جایگاه خود را به طوری که شایسته است کسب کند.
برای آنکه صنعت لیزینگ بتواند در مقیاس وسیع‌تر و کاراتر عمل کند، دیجیتالی شدن فرآیندها یک گام ضروری است.
• تعریف لیزینگ
لیزینگ در دنیا نوعی قرارداد تأمین مالی و اجاره بوده که در آن یک شرکت لیزینگ دارایی یا خدمت موردنیاز مشتری را تهیه و در اختیار او قرار می‌دهد، در حالی‌که مشتری هزینه استفاده را به‌صورت دوره‌ای پرداخت می‌کند.
این ابزار، علاوه بر ایجاد امکان استفاده از دارایی‌ها، به توسعه بخش‌های مختلف اقتصادی و ارتقای توان خرید مصرف‌کنندگان کمک می‌کند.
• دسته‌بندی جامع انواع لیزینگ
انواع لیزینگ را می‌توان در دو گروه اصلی تقسیم کرد:
➢ انواع سنتی (کلاسیک) : این دسته، پایه و اساس صنعت لیزینگ در جهان را تشکیل می‌دهد.
➢ انواع نوین و تخصصی (موضوع‌محور): با توجه به نیازهای جدید اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی، لیزینگ در حوزه‌های خاصی توسعه یافته است.
• انواع سنتی لیزینگ (کلاسیک)
لیزینگ مالی: نوعی از لیزینگ که در انتهای قرارداد و در صورت ایفای تعهدات فیمابین، مالکیت نهایی دارایی به مشتری منتقل می‌شود.
لیزینگ عملیاتی: نوعی از لیزینگ بوده که در آن، تنها مشتری به بهره داری از دارایی موضوع معامله برای مدت مشخص پرداخته و در انتهای آن، دارایی را به شرکت لیزینگ عودت می دهد .
فروش و اجاره مجدد: نوعی از لیزینگ بوده که در آن تأمین نقدینگی از طریق فروش دارایی به شرکت لیزینگ و اجاره دوباره همان دارایی صورت می‌پذیرد.
لیزینگ اهرمی: نوعی از لیزینگ بوده که در آن تأمین مالی برای دارایی‌های بزرگ نظیر هواپیما یا کشتی از طریق مشارکت بانک‌ها یا سرمایه‌گذاران صورت می‌پذیرد و با اشکال مختلف در اختیار مشتری نهایی به منظور بهره برداری قرار می‌گیرد.
لیزینگ سرمایه‌ای: این نوع عملیات لیزینگ، شبیه به لیزینگ مالی بوده اما بیشتر جنبه حسابداری و ثبت دارایی در دفاتر مشتری را دارد.
به عبارت دیگر، لیزینگ سرمایه‌ای مثل این است که شرکت یک دارایی را به صورت اقساطی خریداری کرده باشد؛ دارایی و بدهی آن در دفاتر ثبت می‌شود.
لیزینگ خدماتی: لیزینگ خدماتی قراردادی است که طی آن، شرکت لیزینگ علاوه بر در اختیار گذاشتن دارایی اصلی (مثل خودرو، تجهیزات صنعتی، ماشین‌آلات یا دستگاه پزشکی)، مجموعه‌ای از خدمات پشتیبانی مانند نگهداری، تعمیرات، بیمه، آموزش و حتی جایگزینی موقت را نیز ارائه می‌دهد.
به عبارتی دیگر، مشتری فقط بابت استفاده از دارایی و خدمات مرتبط، مبلغی را به صورت ماهانه یا دوره‌ای پرداخت می‌کند و دغدغه‌های فنی و جانبی برعهده شرکت لیزینگ است.
• انواع نوین و تخصصی لیزینگ
در این قسمت به تشریح انواع لیزینگ نوین و تخصصی می‌پردازیم.
این دسته بندی براساس نیاز جامعه و پیشرفت تکنولوژی بوجود آمده است.
لیزینگ سبز: یکی از جدیدترین و مهم‌ترین اشکال لیزینگ است که در سال‌های اخیر با رشد نگرانی‌های زیست‌محیطی و توسعه سیاست‌های پایدار به‌وجود آمده است.
لیزینگ سبز نوعی قرارداد اجاره یا تأمین مالی است که به‌طور خاص برای دارایی‌ها و پروژه‌های دوست دار محیط زیست طراحی شده و هدف آن، کاهش اثرات منفی زیست‌محیطی، افزایش بهره‌وری انرژی و حمایت از توسعه پایدار است از قبیل لیزینگ تجهیزات انرژی خورشیدی، خودروهای برقی، سیستم‌های مدیریت انرژی ساختمان.
لیزینگ گردشگری: یکی از شاخه‌های نوین لیزینگ است که با رشد صنعت توریسم و نیاز به زیرساخت‌های متنوع، اهمیت بیشتری پیدا کرده است. لیزینگ گردشگری نوعی تأمین مالی و اجاره میان‌مدت یا بلندمدت است که دارایی‌ها، تجهیزات و حتی خدمات مرتبط با صنعت گردشگری را در اختیار بهره‌برداران (هتل‌ها، آژانس‌های مسافرتی، شرکت‌های حمل‌ونقل و مراکز تفریحی) قرار می‌دهد.
به زبان ساده، فعالان حوزه گردشگری می‌توانند بدون صرف هزینه سنگین اولیه، به امکانات و تجهیزات موردنیازشان دسترسی پیدا کنند، نظیر ارائه تسهیلات برای خرید یا استفاده از تجهیزات گردشگری مانند هتل‌های سیار، خودروهای ون گردشگری، قایق‌ها یا تجهیزات ورزشی.
لیزینگ کشاورزی: یکی از مهم‌ترین ابزارهای مالی برای توسعه بخش کشاورزی است که در بسیاری از کشورها، به‌ویژه اقتصادهای در حال توسعه، نقش حیاتی در نوسازی و مکانیزه کردن این بخش دارد.
لیزینگ کشاورزی نوعی قرارداد اجاره یا تأمین مالی است که تجهیزات، ماشین‌آلات و فناوری‌های کشاورزی را بدون نیاز به خرید مستقیم، در اختیار کشاورزان و تولیدکنندگان قرار می‌دهد.
در این مدل، کشاورز با پرداخت اقساط دوره‌ای (ماهانه، فصلی یا سالانه) می‌تواند از تجهیزات نظیر ماشین‌آلات کشاورزی، تجهیزات آبیاری هوشمند استفاده کند و در پایان قرارداد یا آنها را خریداری کند یا قرارداد را تمدید کند.
لیزینگ فناوری اطلاعات: یکی از سریع‌ترین رشدها را در میان انواع لیزینگ دارد، چون تجهیزات و نرم‌افزارهای IT همواره در حال تغییر و به‌روزرسانی هستند و شرکت‌ها تمایل دارند بدون صرف سرمایه اولیه سنگین، به فناوری‌های نوین دسترسی داشته باشند.
لیزینگ فناوری اطلاعات قراردادی است که طی آن، شرکت لیزینگ تجهیزات سخت‌افزاری، نرم‌افزاری و خدمات IT را در اختیار مشتری قرار می‌دهد و مشتری در قبال استفاده، هزینه دوره‌ای پرداخت می‌کند.
در پایان قرارداد، مشتری می‌تواند:
- تجهیزات را بازگرداند و مدل جدید دریافت کند.
قرارداد را تمدید و یا تجهیزات را خریداری کند.
لیزینگ بهداشتی و پزشکی: یکی از شاخه‌های تخصصی لیزینگ بوده که به مراکز درمانی، بیمارستان‌ها و آزمایشگاه‌ها کمک می‌کند تا بدون سرمایه‌گذاری کلان، به تجهیزات و فناوری‌های پیشرفته دسترسی پیدا کنند.
لیزینگ بهداشتی قراردادی است که طی آن شرکت لیزینگ تجهیزات پزشکی و درمانی را در اختیار مشتری قرار می‌دهند و مشتری در قبال استفاده، اقساط دوره‌ای پرداخت می‌کند.
این نوع لیزینگ می‌تواند شامل خدمات پشتیبانی، نگهداری، آموزش و بیمه تجهیزات نیز باشد و هدف از آن دسترسی سریع و مقرون‌به‌صرفه به فناوری‌های نوین پزشکی بدون فشار مالی شدید بر بیمارستان‌ها یا مراکز درمانی است.
لیزینگ آموزشی: یکی از شاخه‌های نوین لیزینگ است که به مراکز آموزشی و دانشگاه‌ها کمک می‌کند بدون سرمایه‌گذاری اولیه سنگین، به تجهیزات و فناوری‌های مدرن دسترسی پیدا کنند.
لیزینگ آموزشی قراردادی است که طی آن شرکت لیزینگ تجهیزات و فناوری‌های آموزشی را در اختیار مدارس، دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی قرار می‌دهد و این مراکز در ازای استفاده، اقساط دوره‌ای پرداخت می‌کنند.
هدف از آن ارتقای کیفیت آموزش با دسترسی به ابزارها و فناوری‌های نوین بدون فشار مالی زیاداست.
حال با توجه به پیشرفت تکنولوژی، تغییر پارادیم ذهنی مشتریان و استقبال آنها از ابزار های نوین بالاخص در نسل جدید و همچنین با ظهور فناوری ابری، APIها، بلاکچین و هوش مصنوعی، مفهوم لیزینگ دیجیتال پدیدار شده که تلاش دارد تقریباً تمام مراحل از ارزیابی، اعتبارسنجی، قرارداد الکترونیک، امضای دیجیتال، پایش دارایی و وصول مطالبات را به صورت دیجیتال و خودکار یا نیمه‌خودکار صورت دهد.
• تحلیل و ضرورت لیزینگ دیجیتال و ساده‌سازی فرآیندها
لیزینگ دیجیتال به معنای استفاده از فناوری‌های نوین دیجیتال برای مدیریت، پیاده‌سازی و ارائه خدمات لیزینگ است.
این امر، شامل پلتفرم‌های آنلاین، اپلیکیشن‌ها، سیستم‌های اتوماسیون، هوش مصنوعی و تحلیل داده‌ها می‌شود تا فرآیندهای سنتی لیزینگ را سریع‌تر، شفاف‌تر و کم‌هزینه‌تر کند.
به نوعی، از چالش‌های لیزینگ سنتی می‌توان به فرآیندهای طولانی و کاغذبازی گسترده، نیاز به حضور حضوری مشتریان و دفاتر متعدد، زمان طولانی برای بررسی اعتبار و صدور قرارداد، مشکلات در شفافیت و ردیابی دارایی‌ها، هزینه‌های عملیاتی بالا برای شرکت‌های لیزینگ اشاره کرد.
از مزایا و ضرورت دیجیتال‌سازی لیزینگ نیز می توان به موارد زیر اشاره کرد :
• کاهش زمان پاسخگویی و اخذ تصمیم اعتباری: با اتوماسیون فرآیند ارزیابی اعتبار، امضای دیجیتال و تأیید سیستمی، زمان بررسی درخواست‌ها به مراتب کاهش می‌یابد.
• کاهش هزینه‌های اداری و عملیاتی: حذف کاغذبازی، کاهش دخالت انسانی و خطا، کاهش نیاز به نیروی اداری زیاد.
• افزایش شفافیت و ریسک‌پذیری مدیریت‌شده: با پایش آنلاین دارایی، گزارش‌دهی خودکار و امکان رصد مستمر وضعیت پرداخت‌ها، ریسک نکول کاهش می‌یابد
• توسعۀ دسترسی و رقابت‌پذیری: شرکت‌های لیزینگ کوچک‌تر یا جوان‌تر با هزینه کمتر می‌توانند وارد بازار شوند؛ مشتریان نیز گزینه‌های بیشتری خواهند داشت.
• افزایش اعتماد عمومی و شفافیت حقوقی: قراردادهای الکترونیک همراه با تأیید هویت دیجیتال، کاهش اختلافات حقوقی.
• همگام شدن با روند جهانی و فرصت جذب سرمایه‌گذاری خارجی/فن‌آوری: بازار لیزینگ در جهان به سمت نوآوری و ابزارهای فناوری پیش می‌رود.
به منظور پیاده سازی لیزینگ دیجیتال موانع و چالش‌هایی نظیر نبود زیرساخت حقوقی دقیق و قوانین حمایتی، مقاومت سازمانی و فرهنگ کاری سنتی، هزینه ابتدایی سرمایه‌گذاری در فناوری، نگرانی از امنیت داده‌ها و حفظ حریم خصوصی، الزام ارتباط با سایر سامانه‌های بانکی، اعتبارسنجی و اطلاعات مالی، سازگاری با مقررات بانک مرکزی و نهادهای نظارتی اشاره کرد.
همچنین کمبود تجربه عملیاتی، نوسانات اقتصادی و قیمت‌ها و فشار تحریم‌ها نیز عوامل دیگری است که انجام لیزینگ دیجیتال را پرچالش کرده است.
• پیشنهادها و گامهای اجرایی برای پیاده‌سازی لیزینگ دیجیتال
• پیشنهادهای به منظور پیاده‌سازی موفق لیزینگ دیجیتال در ایران
توسعه زیرساخت‌های فناوری اطلاعات: برای موفقیت لیزینگ دیجیتال، شرکت‌های فعال باید بسترهای فناورانه مطمئن ایجاد کنند که امکان مدیریت آنلاین قراردادها، پردازش تراکنش‌ها و رصد دارایی‌ها را فراهم سازد.
این زیرساخت‌ها شامل پلتفرم‌های تحت وب و موبایل، سیستم‌های ERP و اتوماسیون اداری می‌شوند.
همچنین تضمین امنیت سایبری و حفاظت از داده‌های حساس مشتریان باید در اولویت باشد.
دیجیتالی کردن فرآیندهای کسب‌وکار: فرایندهای سنتی لیزینگ، شامل بررسی اعتبارات، امضای قرارداد و صدور اسناد، باید به‌صورت دیجیتال و با حداقل دخالت انسانی انجام شوند. استفاده از امضای الکترونیکی، هوش مصنوعی برای تحلیل ریسک اعتباری و سیستم‌های مدیریت چرخه عمر دارایی از جمله راهکارهای کلیدی است.
بهبود چارچوب قانونی و مقرراتی: موفقیت لیزینگ دیجیتال در ایران نیازمند هماهنگی با قوانین تجارت الکترونیک و امضای دیجیتال است. تدوین الزامات قانونی برای قراردادهای دیجیتال، حفاظت از داده‌ها و تضمین حقوق مشتریان و شرکت‌ها، پایه‌ای برای اعتماد عمومی و قانونی شدن فرآیندها خواهد بود.
آموزش و فرهنگ‌سازی: برای بهره‌برداری کامل از لیزینگ دیجیتال، ضروری است که کارکنان شرکت‌های لیزینگ با سیستم‌های دیجیتال و تحلیل داده‌ها آشنا شوند.
همچنین آموزش مشتریان درباره مزایای استفاده از پلتفرم آنلاین و اعتماد به امضاهای دیجیتال، عاملی حیاتی در موفقیت این مدل است.
طراحی مدل‌های مالی انعطاف‌پذیر: قراردادهای لیزینگ دیجیتال باید با نیازها و توان مالی مشتریان منطبق باشند.
این امر شامل طراحی پرداخت‌های دوره‌ای متناسب با جریان نقدی، ارائه تخفیف‌ها یا مشوق‌های دیجیتال و امکان ترکیب با انواع نوین لیزینگ (سبز، IT، پزشکی، گردشگری و کشاورزی) است.
تحلیل داده و بهبود مستمر: جمع‌آوری و تحلیل داده‌های مشتریان و دارایی‌ها امکان پیش‌بینی رفتار، ارزیابی ریسک و بهینه‌سازی فرآیندها را فراهم می‌کند.
همچنین ارائه خدمات ارزش افزوده دیجیتال، مانند گزارش‌دهی آنلاین، اطلاع‌رسانی و پشتیبانی ۲۴ ساعته، تجربه کاربری را بهبود می‌بخشد.
همکاری با بانک‌ها و موسسات مالی: اتصال پلتفرم لیزینگ دیجیتال به سیستم‌های پرداخت و بانکداری الکترونیک و استفاده از داده‌های بانکی برای ارزیابی سریع‌تر اعتبار مشتریان، ریسک عملیات را کاهش می‌دهد و بهره‌وری مالی را افزایش می‌دهد. ایجاد شبکه همکاری بین شرکت‌های لیزینگ و موسسات مالی نیز نقش کلیدی در تسهیل فرآیندها و توسعه بازار دارد.
• گامهای اجرایی پیاده سازی
به منظور بهره برداری از مزایای لیزینگ دیجیتال و عملی کردن این مدل، گام های زیر مفروض است.
نتیجه‌گیری
لیزینگ، به عنوان یکی از ابزارهای تأمین مالی غیرتورمی، پتانسیل بزرگی برای توسعه تجاری و صنعتی دارد، ولی در بسیاری از بازارها (از جمله ایران) هنوز از ظرفیت واقعی خود فاصله دارد.
داده‌های گزارش Solifi نشان‌دهنده رشد و اهمیت رو به افزایش لیزینگ در سطح جهانی است.
با این حال، برای آنکه صنعت لیزینگ ایران بتواند جایگاه برجسته‌ای در اقتصاد کسب کند، لیزینگ دیجیتال و ساده‌سازی فرآیند تخصیص تسهیلات یک ضرورت جدی است.
از طریق تدوین قوانین حمایتی، ایجاد پلتفرم‌های یکپارچه، اجرای پروژه‌های پایلوت، تقویت فرهنگ فناورانه و تعامل با نهادهای نظارتی، امکان تبدیل صنعت لیزینگ به بخش مؤثری از تأمین مالی پایدار فراهم است.
اگر این گام‌ها به درستی اجرایی شوند، کشور می‌تواند از مزایای کاهش هزینه، افزایش شفافیت، دسترسی بهتر به سرمایه و رشد اقتصادی بهره‌مند شود.
علی شاکری، مدیرعامل شرکت واسپاری آرمان اقتصاد:
