اختصاصی چابک آنلاین؛
روایت یک دارایی بدون بیمه؛ از هیرکانی تا جنگل های کالیفرنیا
آتش‌سوزی‌های گسترده، هر ساله بخش‌هایی از جنگل‌های ارزشمند دنیا را می‌بلعند، از جنگل‌های کالیفرنیا و بوته زارهای استرالیا گرفته تا جنگل‌های هیرکانی ایران، اما پرسش مهم این است که آیا این جنگل‌ها بیمه می‌شوند؟
چابک آنلاین، بهاره تاجرباشی، جنگل طبیعی ≠ دارایی بیمه‌شدنی
در ادبیات جهانی بیمه، جنگل طبیعی مثل هیرکانی یا جنگل‌های ملی آمریکا یک دارایی بیمه‌ای کلاسیک نیست.
دلیل روشن است:
• ریسک آن بسیار عظیم و همزمان است (Catastrophic).
•ارزش اکولوژیک آن قابل قیمت‌گذاری قطعی نیست.
•مالکیت اغلب با دولت‌هاست.
•مدل درآمدی مستقیمی ندارد که حق‌بیمه بر اساس آن محاسبه شود.
بنابراین، بخش خصوصی فقط بخش‌هایی از جنگل را بیمه می‌کند که دارایی اقتصادی باشد یعنی جنگل‌کاری‌ها و مزارع چوب.
جایی که هدف تولید چوب، کربن‌کردیت (اعتبار کربن) یا محصول اقتصادی است.
بیمه‌گر هم می‌تواند خسارت را بر پایه ارزش اقتصادی درختان محاسبه کند.
پس کدام جنگل‌ها بیمه می‌شوند؟
۱) جنگل‌کاری‌ها و مزارع چوب
در اروپا، آمریکا و استرالیا مالکان خصوصی برای آتش‌سوزی، طوفان و آسیب‌های طبیعی از بیمه‌های تخصصی استفاده می‌کنند.
این بیمه‌ها فقط جایی عرضه می‌شوند که ارزش درختان قابل سنجش اقتصادی باشد.
۲) مدل‌های نوآورانه پارامتریک
در چند کشور، برای اکوسیستم‌هایی که ارزش محیط‌زیستی دارند، نه اقتصادی، از بیمه پارامتریک استفاده شده:
در این مدل، اگر شاخص ماهواره‌ای یا شاخص آتش‌سوزی به سطح معینی برسد، پرداخت انجام می‌شود.
این روش محدود است و هنوز فراگیر نشده اما در آمریکای لاتین و برخی مناطق پرریسک آزمایش شده است.
۳) خانه‌ها، کسب‌وکارها و تأسیسات اطراف جنگل
آنچه در آتش‌سوزی‌های کالیفرنیا یا استرالیا از پرداخت بیمه می‌شنویم، مربوط به خود جنگل نیست و بیمه، خسارت خانه‌ها و کسب‌وکارهای اطراف جنگل را پوشش می‌دهد، نه ارزش از دست رفته اکوسیستم.
کالیفرنیا سال‌هاست با آتش‌سوزی‌های عظیم روبه‌روست اما نکته مهم این است که، جنگل‌های ملی و ایالتی آمریکا بیمه نمی‌شوند.
آنچه بیمه می‌شود، منازل، مجتمع‌های مسکونی، صنایع و بعضی مزارع چوب خصوصی است.
برای مناطق پرخطر، طرح دولتی California FAIR Plan وجود دارد، طرحی که فقط املاک خصوصی را پوشش می‌دهد و ربطی به خود جنگل ندارد.
هزینه مهار آتش، بازسازی و احیای جنگل‌های ملی، تماما از بودجه دولت فدرال و ایالت تأمین می‌شود.
استرالیا: جنگل‌کاری بیمه می‌شود اما جنگل طبیعی بیمه نمی شود.
در استرالیا هم وضعیت مشابه است و پارک‌های ملی و جنگل‌های طبیعی بیمه ندارند، مهار آتش و احیا توسط دولت انجام می‌شود، مزارع چوب و جنگل‌کاری‌ها قابل بیمه کردن هستند اما به‌دلیل افزایش شدید ریسک، حق‌بیمه بعضی مناطق آن‌قدر بالا رفته که بسیاری از مالکان از بیمه کردن آنها انصراف داده اند.
همچنین، برخی شرکت‌ها، بیمه پارامتریک آتش‌سوزی را برای سرمایه‌گذاران جنگل‌کاری ارائه می‌دهند اما این مدل هنوز محدود و تخصصی است.
ایران: هیرکانی بیمه نمی‌شود
جنگل‌های هیرکانی از ارزشمندترین اکوسیستم‌های جهان هستند و در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده‌اند.
اما، بیمه آتش‌سوزی برای جنگل طبیعی هیرکانی وجود ندارد، مالکیت با دولت است و جنگل به‌عنوان دارایی اقتصادی تعریف نشده تا بیمه‌گر بتواند خسارت را قیمت‌گذاری کند و پوشش‌های موجود فقط برای جنگل‌کاری‌ها و مراتع قابل بهره‌برداری است و عمدتاً در چارچوب حمایت‌های صندوق بیمه کشاورزی است.
پس در ایران وقتی آتش‌سوزی رخ می‌دهد، عملیات اطفا توسط سازمان جنگل‌ها و نیروهای امدادی انجام می‌شود، هزینه‌ها از بودجه عمومی و کمک‌های اضطراری تأمین می‌شود و خسارت اکولوژیک عملاً غیرقابل‌جبران است.
بنابراین می شود گفت که جنگل‌های طبیعی جهان در برابر آتش تقریبا بی‌پناه هستند
این واقعیت تلخ وجود دارد که در هیرکانی، کالیفرنیا، آمازون، استرالیا و تمام جهان خود جنگل طبیعی بیمه نیست.
آنچه در رسانه‌ها خسارت بیمه نامیده می‌شود، مربوط به مردم، خانه‌ها، مزارع و کسب‌وکارهاست.
اما اکوسیستم جنگل؟
از دست رفتنش یا باید از طریق بودجه دولت و کمک‌های مردمی جبران شود یا اصلاً قابل جبران نیست.
چرا جهان هنوز نتوانسته جنگل طبیعی را بیمه کند؟
سه دلیل کلیدی برای این موضوع وجود دارد:
1.ریسک بسیار بزرگ و همزمان
آتش‌سوزی جنگل یک حادثه نقطه‌ای نیست، یک پدیده گسترده است که می‌تواند هزاران کیلومتر را یک‌جا بسوزاند.
2.نبود قیمت‌گذاری قابل اتکا
ارزش اقتصادی درخت روشن است، اما ارزش تنوع زیستی، آب، خاک، کربن و پایداری اکوسیستم قابل تبدیل مستقیم به ریال و دلار نیست.
3.مالکیت و کارکرد عمومی
جنگل‌ها کالای عمومی هستند و منافع آن برای دولت و جامعه است نه برای یک سرمایه‌گذار خصوصی.
جنگل‌های هیرکانی یک دارایی ملی هستند اما در برابر آتش‌سوزی، سازوکار مالی مشخصی برای احیا وجود ندارد.
دولت‌ها در دنیا به سمت ابزارهای جدید مثل بیمه پارامتریک رفته‌اند. ایران هم می‌تواند:
•برای مناطق با ارزش اکولوژیک بالا، مدل پارامتریک طراحی کند
•از داده‌های ماهواره‌ای، شاخص خشکی و شاخص شدت آتش برای پرداخت استفاده کند.
•صندوق مشترک دولت بخش خصوصی برای احیای فوری ایجاد کند.
این مسیر در دنیا تازه آغاز شده اما برای اکوسیستم‌هایی مانند هیرکانی، یک ابزار ضروری به نظر می رسد.
