اختصاصی چابک آنلاین؛
"شاپرک" در حین تدوین مقررات با اهالی خبره صنعت فینتک و پرداخت مشورت میکند
انتشار گزارش های ماهیانه شاپرک از عملکرد شبکه پرداخت فواید زیادی داشته است
شرکت شبکه الکترونیکی پرداخت کارت (شاپرک)، بهعنوان ستون فقرات نظام پرداخت الکترونیک کشور، مسئولیت دارد تا تراکنش ها را امن، یکپارچه و تحت نظارت متمرکز،مدیریت کند.
چابک آنلاین، حدیث اسماعیل زاده، از مدیریت بازار، کنترل و نظارت، سیاستگذاری و پایش،تحلیل و برنامهریزی، رصدگری و آیندهپژوهی وتوسعه زیرساختها شبکه پرداخت الکترونیک کشور به عنوان مهمترین رویکرد های فعالیت شرکت شاپرک یاد می شود.
ایجاد زیرساختهای لازم به منظور حفظ امنیت و یکپارچگی شبکه پرداخت از طریق اتصال سوئیچ شرکتهای ارائه دهنده خدمات پرداخت به سوئیچ ملی شاپرک و ایفای نقش محوری در حوزه پرداخت الکترونیکی و محقق ساختن فرامین و مقررات ملی و حاکمیتی در موضوع پرداخت الکترونیکی دیگر اهداف و رویکرد های شاپرک به شمار می رود.
با این حال،به نظر می رسد که همین نقش نظارتی گاهی به مانعی برای نوآوری در اکوسیستم ها تبدیل شده و برخی فعالان حوزه فناوری مالی معتقدند که شاپرک با کنترل های سخت گیرانه، مسیر ورود ایدههای نو و فناوریهای جدید را دشوار کرده است.
پرسش کلیدی این است که آیا شاپرک میتواند همزمان حافظ امنیت و پایداری بازار باشد و درعین حال با ایجاد فرصت های نوآورانه برای پی اس پی ها و پرداخت یارها این مسیر را حفظ کند و یا نقش رگولاتوری آن سایه ای بر حرکت نوآورانه انداخته است؟
برای بررسی دقیق تر این موضوع گفتوگویی با "وحید خدابخشی"، مدیر ریسک و امنیت شرکت شبکه الکترونیکی پرداخت کارت (شاپرک) صورت گرفته که از نظرمی گذرد.
چابک آنلاین:با افزایش حضور فین تک ها، پلتفرم ها و تنوع مدل های پرداخت و تحت تأثیر تحولات جهانی مثل استفاده از هوش مصنوعی، ریسکهایی شکل گرفتهاند که دیگر کلاسیک نیستند. از دید شما، مهمترین ریسکهای رفتاری و عملیاتی نوظهوری که اکوسیستم پرداخت با آنها مواجه است چیست؟
وحید خدابخشی، مدیر ریسک و امنیت شرکت شبکه الکترونیکی پرداخت کارت (شاپرک): با توجه به اینکه روش هایی که ما در حال استفاده از آن هستیم، از یک منظر روش های کلاسیک برای محاسبه ریسک هستند وطبیعتاً اقداماتی هم که در شبکه پرداخت یا سیستم های نظارتی انجام می شود، مبتنی بر مدیریت ریسک است، حتماً نمیتوانیم بسیاری از این ریسکها را اندازهگیری کنیم؛چون با توجه به تغییر تکنولوژی درآن حوزه، این موضوع اقتضا می کند که تکنولوژی و روش های اندازه گیری ریسک خود را نیز مطابق با آن به روزرسانی کنیم.
این بحث، موضوع گستردهای است هرچند میتوان از زوایای مختلف به آن نگاه کرد.
بهصورت خاص در حوزه هوش مصنوعی که من بیشتر از بُعد امنیت شبکه در آن کار می کنم، غیر از مزایایی که دارد و همه ما هم می دانیم، یک مشکل اساسی وجود دارد که خودش دو بخش دارد.
بخش اول این است که با توجه به استفاده زیاد و اتکای بالا به این تکنولوژی، در بسیاری از موارد برای اینکه بتوانیم از فرایندهای هوش مصنوعی کمک بگیریم، عملاً افشای اطلاعات هم انجام میدهیم.
یعنی با توجه به اینکه هنوز زیرساخت های لازم چه به لحاظ حکمرانی داده و چه به لحاظ فناوری های زیرساختی بومی سازی نشده و استفاده نمی شود، ما صرفاً به عنوان استفاده کننده از این تکنولوژی ها عملاً داریم به این فضاها اعتماد میکنیم و روی فضای ابری و اینترنت، اطلاعات مهم خود را ناچاریم منتشر کنیم،با علم به اینکه در حال انتشار آنها هستیم.
و به خاطر سادگی، سهولت و دقت بالا از این ابزارها استفاده می کنیم.
بنابراین لازم است که در حوزه حکمرانی داده، حوزه زیرساخت ها و حوزه سیاستگذاری و رگولیشن کار شود.
این یک بُعد از بحث هوش مصنوعی است.
بخش دوم به خود فناوری هوش مصنوعی برمیگردد.
هرفناوری یک معقولۀ امنیت خاص خود را دارد،مسئله حریم خصوصی و مسئله امنیت.
موضوعی که پیش تر هم اشاره شد، بحث حریم خصوصی و محرمانگی است.
حوزه دوم، اطمینان به نحوه عملکرد مدل های هوش مصنوعی است، چه مدلهایی که حتی در خود ریسک استفاده میشود و در بحث اندازهگیری اعتبار یک مشتری یا حوزههای مشابه و چه مدل هایی که در تصمیم گیری یا محاسبات آماری بهکار می رود.
مدل های هوش مصنوعی هنگام آموزش، متکی به داده های زیادند.
این حجم از دیتا از کجا میآید؟ از گذشته. ما می توانیم داده را دستکاری کنیم و این موضوع باعث می شود سیستم هوش مصنوعی دچار سوگیری شود.
ممکن است فقط بخشی از داده واقعی به سیستم داده شود و این خود باعث سوگیری بیشتر هوش مصنوعی میشود.
مثلاً فرض کنید ما اطلاعات اعتباری مشتریان درباره تسهیلاتی که در گذشته گرفته اند را به سیستم بدهیم و مدل هوش مصنوعی تعیین می کند که اگر فردی با شرایط خاصی مراجعه کرد، آیا مشمول اخذ وام میشود یا خیر، یا اگر میشود، در چه حوزه ای، به چه میزان ضمانت نیاز دارد و چه مقدار وام باید به او داده شود.
اولاً باید تمام دیتای موجود به سیستم داده شود، اما همین حالا نیز افرادی هستند که با مدلهای سنتی وام دریافت میکنند، آیا این فرآیند عادلانه است؟ خیر.
زیراهمچنان به داده هایی اتکا میکنیم که ممکن است منجر به تکرار همان نتایج گذشته شود.
هوش مصنوعی قرار است چه کند؟
دقیقاً همین الگوها را شناسایی کرده و دوباره براساس آن ها تصمیمگیری کند.
بنابراین این سوگیری در مرحله یادگیری می تواند ما را در استفاده از مدل ها گمراه کند.
پس اتکای بیش از اندازه به فناوری، ازبُعد حریم خصوصی، نکاتی است که باید درباره آن دقت کرد، چون این موارد منجر به ریسک های جدید میشود و چون پنهان است، نمی توانیم ریسک آن را اندازه بگیریم و متناسب با آن رفتار خود را تغییر دهیم.
چابک آنلاین: به نظر شما چه رفتارهایی از سمت پذیرندگان (یا گروههای مختلف از پذیرندگان) بیشترین تهدید را برای ثبات و پایداری شبکه ایجاد میکند؟
وحید خدابخشی، مدیر ریسک امنیت شرکت شبکه الکترونیکی پرداخت کارت (شاپرک): خب این هم ابعاد مختلفی دارد.
طبیعتاً قانون گذارو مقررات گذار که مجلس و بانک مرکزی هستند و البته خود شاپرک که بازوی نظارتی بانک مرکزی است، باید همیشه این نکته را در نظر بگیرند که قانون باید شمول کافی داشته باشد و هم مانع باشد و هم کافی.
یعنی وقتی کاری انجام می دهیم که مثلاً یک قشر خاص یا یک سری صنوف خاص دسترسی شان به شبکه پرداخت یا به هر عنوان دیگری که در واقع تکنولوژی پرداخت یا بانکی کشور است فراهم شود و محدودیت هایی مثل قوانین مالیاتی گره زده می شود، باید به این فکر کنیم که بالاخره طبیعتاً اگر راهی باشد که برای گریز از این فرایندهای هزینه بر برای پذیرنده وجود داشته باشد، مثلاً به روش های جایگزین سوق پیدا می کنند.
یعنی با ندیدن تصویر کلی و جزئی دیدن و یکپارچه ندیدن کل مسئله، عملاً شما روی فرصتی که دستگاه کارتخوان برای پذیرنده، که صاحب ابزار پذیرش است، مالیات می خواهد اخذ کند.
اما به این فکر نمی کنید که راهکار جایگزینی مثل کارت به کارت وجود دارد که اساساً برای کار شخصی ساخته شده است و نه برای کار تجاری و چون روی آن مالیات وجود ندارد و بدتر از آن کارمزدش را پرداخت کننده می دهد، برای دور زدن سیستم بسیارجذاب است.
بنابراین عملاً فضای روشن استفاده از دستگاه پوز که قابل کنترل است را کاری میکنیم که افراد به سمت راه های جایگزین و alternative مثل کارت به کارت یا دستگاه ها و ابزارهای دیگر بروند.
درنتیجه نه تنها مالیات پرداخت نمی کنند، بلکه از زاویه دید نظارتی هم خارج می شوند.
راهکار این بود که طبیعتاً وقتی قانون گذار می خواست قانون را وضع کند یا کسی که میخواست آن قانون را اجرا کند، این مسئله را کامل می دید.
یعنی اگر قرار بود مالیات ستانی اتفاق بیفتد، از کل روش های ممکن اعمال می شد.
یک بخش دیگر، دیدگاه قانون گذار و مجری و کسی است که قرار است این موضوع را برای مردم تبیین کند، که باید کامل و جامع باشد و همه ریسک های مختلف را ببیند.
مردم باید بدانند که اگر پرداختی دارند و کارت به کارت انجام می دهند، عملاً ریسک خود را بالا می برند و از طرفی هزینۀ کارمزد بیشتری را پرداخت می کنند.
آن فردی که احتمالاً درآمد بیشتری دارد و فرار مالیاتی دارد، تلاش می کند تا رفتار جامعه را به سمتی سوق دهد که قانون مدارتر شوند.
البته این مستلزم ایجاد مشوق ها و روش هایی مثل سوت زنی است که شاپرک در این حوزه اقدامات خوبی انجام داده و به زودی از آن رونمایی میشود.
پس منظر دوم بحث نظارتی است که خرده عادات موجود در جامعه، وقتی در یک تصویر کلی بررسی شوند، فرهنگ جامعه را میسازند.
فرهنگ جامعه به سمت پاسخگو بودن، ناظر بودن و مطالبه گری و استفاده کنندگان از ابزارها سوق پیدا میکند.
به نظر من نظارت مردمی مؤثرتر از برخی نظارت های فعلی است.
نکته دیگر، نظارت خط و داده محور است.
خوشبختانه درسه سال اخیر روی این موضوع سرمایه گذاری شده و کارهای خوبی انجام شده است.
به شکلی که میتوان با حفظ privacy و محرمانگی، الگوهای رفتاری صاحبان ابزار پذیرش یا همان پذیرنده ها را کشف کرد.
این اتفاق رخ داده و الگوهای خوبی ایجاد شده است.
تخلفات نیز قابل کشف است و بعضاً این موارد موجب سلب مالکیت افراد شده است.
چابک آنلاین: شما نگرانی دارید که فشار مالی پی اس پی ها ممکن است منجر به کاهش کیفیت سرویس مانند تأخیر در تسویه، قطعی و افت پایداری شود؟
وحید خدابخشی، مدیر ریسک و امنیت شرکت شبکه الکترونیکی پرداخت کارت (شاپرک): طبیعتاً با مشکلات زمینه ای اقتصاد، کاهش نسبی درآمد پی اس پی ها که بازیگران اصلی نظام های پرداخت کشور هستند، رخ می دهد.
فشارهای اقتصادی ناشی از نرخ ارز برای تهیه لایسنس ها، زیرساخت ها و تجهیزات و افزایش تورم در ریال، این فشارها را مضاعف می کند.
درآمد مستقیم شرکت های ارائه دهنده خدمات پرداخت که عمدتاً بر اساس کارمزد است، رشد متناسبی نداشته و در کنار آن رشد کند درآمد ها و رشد فزاینده هزینه ها می تواند مشکلات عملیاتی ایجاد کند، مانند از دست دادن یا عدم توان جذب نیروی انسانی متخصص.
موضوع بعدی زیرساخت و فناوری است.
دسترسی به فناوری های جدید سخت تر و پرهزینه تر شده است، به ویژه با تحریم ها و عدم دسترسی مستقیم به تأمین کنندگان اصلی.
بنابراین فرآیند تأمین هم دشوارتر و هزینه برتر شده است.
فضای کسب و کار پرداخت نیز زنده و پویا است و نیازمند نوآوری مستمر است که هزینه بر است.
ظرفیت سنجی و افزایش میل مردم به استفاده از ابزارها و انتظارات فزاینده، با مشکلات نیروی انسانی و فناوری، باعث می شود پاسخگویی به نیازها سخت باشد.
درکوتاهمدت،فشار اقتصادی تأثیر مستقیمی بر کیفیت خدمات دارد.
با فشار مضاعف روی نیروی انسانی تا حدی قابل جبران است، اما حاکمیت باید برای اقتصاد حوزه پرداخت و پایداری آن تدابیر اساسی داشته باشد.
زندگی مردم وابستگی حیاتی به زیرساخت های پرداخت دارد و سیستم پرداخت کشور به قدری الکترونیکی شده است که حدود ۹۸.۵ درصد نقدینگی کشور الکترونیکی است و تنها حدود ۱.۵ درصد پول فیزیکی است.
چابک آنلاین : در زمان هایی مثل فروش فصلی یا مناسبت ها که تراکنش ها ناگهان افزایش مییابد، آیا زیرساخت فعلی شاپرک و اکوسیستم آماده چنین تراکم های بالایی است؟
وحید خدابخشی، مدیر ریسک و امنیت شرکت شبکه الکترونیکی پرداخت کارت (شاپرک) : صرف نظر از این موضوع خاص، در برهه هایی از سال پیک ها قابل شناسایی و پیش بینی هستند.
غیرازموارد خاص، عمدتاً قابل شناسایی هستند، مانند عید نوروز، تعطیلی خاص یا شرایط ویژه.
واقعیت این است که تا کنون مسئله ای نداشتیم.
با ظرفیت سنجی خوب و با وجود مشکلات و فشارهای وارد شده به مدیران، نه تنها مشکلی نداشتیم، بلکه میتوانم قول بدهم که از نظر ظرفیت سخت افزاری و نیروی انسانی، حتی در شرایط پیک، توان پاسخگویی بیش از این را داریم.
بخشی از شبکه به صورت مرکزی مدیریت میشود و پشتیبان های خوبی هم دارد.
بار تراکنش به صورت متناسب توزیع می شود و توان پاسخگویی در شرایط سخت و پیک وجود دارد.
چابک آنلاین: با رشد فناوری کیف پول، پرداخت موبایلی، NFC ، بازار به سمت نوآوری میرود؛ اما زیرساخت و مقررات شاید عقب باشند. شما چگونه بین نوآوری و الزام به ثبات شبکه تعادلی برقرار میکنید؟
وحید خدابخشی، مدیر ریسک و امنیت شرکت شبکه الکترونیکی پرداخت کارت (شاپرک): این سؤال خیلی مهم و اساسی است.
واقعیت این است که چند مدل رگولاتور داریم. رگولاتور passive، یا در واقع نسبتا ضعیفتر، منتظر است فناوری بیاید و بعد رگولیشن انجام شود.
ما خیلی جاها علی رغم تلاش هایی که شده، به خاطر مشکلات موجود نتوانستیم پا به پای فناوری و نوآوری پیش برویم.
این مشکل باعث شده تا فناوری در کشور ایجاد شود، استفاده شود، ترویج شود و اگر مشکلات زمینهای وجود داشته باشد، کنترل آن دشوار شود.
خبر خوب اینکه در دو سال گذشته، شاپرک در حوزه نوآوری اقدامات جدی وتلاش کرده از رگولاتور passive به رگولاتور active تبدیل شود.
برای مثال،درآینده نزدیک یک سمینار در حوزه رگ تک برگزار خواهد شد، این برنامه استفاده مؤثر از ظرفیت فضای آکادمیک، صنعت خصوصی و استارتاپ هاست تا مشارکت طلبی اتفاق بیفتد و فضایی نوآورانه ایجاد شود.
شاپرک در دو سال اخیر تلاش های جدی کرده و حتی با تأسیس واحد نوآوری در سطح معاونت، نشان داده که این موضوع واقعاً جدی است.
این واحد نه تنها حمایتکننده نوآوری است، بلکه پیشگام است و مسیرهای عملی را روشن میکند.
درحوزه تکنولوژی و امنیت پرداخت، اکثر فناوری ها ابتدا در شاپرک پیاده سازی می شوند، سپس کمک میکنیم و بعد مقرراتنویسی صورت میگیرد.
در بسیاری از موارد، مقرراتی که اکنون تدوین می شوند، جلوتر از فناوری فراگیر شده هستند و این اتفاق بسیار مثبت است.
با وجود مشکلات زمینه ای مانند زیرساخت ها و نیروی انسانی، این یک گام اساسی در حوزه نوآوری محسوب می شود.
ازطریق پیشگام شدن در پژوهش و ارتباط با دانشگاه و صنعت، شاپرک توانسته از ظرفیت خارج از مجموعه خود استفاده کند ویکی از عمیقترین و اثرگذارترین اقدامات در بلندمدت همین بهرهگیری از توان خارج ازمجموعه است.
چابک آنلاین : فین تک ها با سرعت بالایی خدمات جدید ارائه میدهند، اما گاهی زیرساختها عقب می ماند. شاپرک چگونه میتواند چارچوب همکاری با فینتکها را طوری طراحی کند که نوآوری حفظ شود؟
وحید خدابخشی، مدیر ریسک و امنیت شرکت شبکه الکترونیکی پرداخت کارت (شاپرک): بله، حتماً، همینطور است.
ما یک فضای جدیدی داریم که به عنوان یک چارچوب فکری جدید پذیرفته شده و هم در استراتژی شرکت و هم در رفتار واقعی ما نشان داده می شود.
به طور مثال، ما خیلی از فناوری هایی که وارد بازار می شوند را با صاحبان خود آن صنایع بررسی میکنیم و جلساتی برگزار میکنیم.
ما الان خیلی در حوزه مشارکت طلبی از فین تک ها فعال شده ایم، به قدری که میتوانیم بگوییم قبلاً هیچ چیزی نبود است.
درمقابل،در واحد خودمان و البته در واحدهای نظارتی شاپرک، وقتی میخواهیم مقررات تدوین کنیم، با آدمهای خبره صنعت، یعنی خیلی از این شرکت های فینتک، PSP و پرداخت ساز، مشورت میکنیم و نظرات آن ها را در چند دوره میگیریم.
سعی میکنیم با توجه به اینکه این افراد باید این مقررات را اجرا کنند، مقررات کارا، اثربخش و قابل اجرا باشد تا دور زده نشود.
پس از لحاظ کاربردپذیری، با دوستان مشورت میکنیم، بعضاً بازخوردهای خیلی خوبی میگیریم و این بازخوردها را اعمال میکنیم.
خیلی وقت ها هم قبل از اینکه تکنولوژی وارد شود، این کار را انجام میدهیم.
مثلاً در حوزه رمز ارز، خیلی قبلتر از ورود فناوری های جدید، رگولیشن را شروع کرده بودیم.
درحوزه NFC و روشهای جدید پرداخت، خیلی وقت ها خودمان فناوری را اولین بار به کار برده ایم که به زودی خبرهای خوبی از این حوزه خواهیم شنید که این هم با همکاری شرکت های فین تک بوده و همزمان مقررات هم برای آن ها نوشته شده است.
چابک آنلاین : میخواهم بدانم نظر شما درباره گزارشهای اقتصادی که شاپرک منتشر میکند چیست؟
وحیدخدابخشی، مدیر ریسک و امنیت شرکت شبکه الکترونیکی پرداخت کارت (شاپرک): هم با هویت شخصی خودم و هم سازمانی، به شدت موافق شفافیت و انتشار اطلاعات عمومی هستم.
انتشار هراطلاعاتی در کشور که منجر به سوءاستفاده و ایجاد ریسک های جدی کسب وکار نمی شود، حتماً فایده دارد.
اگر بخواهیم به سمت شفافیت عملکرد برویم، که خودش منجر به افزایش عدالت و کاهش شکاف طبقاتی و دسترسی خاص به دیتا می شود، طبیعتا بخشی از آن همین شفافیت است.
ضمن اینکه این دیتا عملاً صحیح و درست است، چون رفتار واقعی شبکه پرداخت کشور را نشان می دهد و خیلی جاها در حاکمیت برای تصمیم سازی کلان مورد استفاده قرار میگیرد.
این دیتا شاید جزو معدود داده هایی است که واقعاً قابل اتکا است، چون کاملاً برگرفته از رفتار واقعی افراد در حوزه اقتصادی است.
حتی درحوزه های تصمیمگیری، مثل آماری،مالیات، رفاهیات و غیره، وزارت تعاون و رفاه، سازمان مالیاتی، وزارت اقتصاد و خیلی ارگانهای دیگر از این دادهها استفاده میکنند.
انتشاراین داده ها به تصمیم سازی کمک میکند و به افرادی که میخواهند وارد این حوزه شوند، امکان دسترسی به اطلاعات واقعی و تحلیل درست را میدهد.
نمونه مشابه این موضوع را قبلاً در بورس داشتیم، صورت های مالی شرکت ها الان آزادانه منتشر می شوند و مبنای تصمیمگیری بخش مهمی از اقتصاد و بازیگران اقتصادی کشور هستند.
اتفاقاً می خواهم بگویم که انتشارگزارش های ماهیانه شاپرک خیلی فواید داشته و ریسک های آن حداقلی است.
پس چیزی که الان منتشر شده با فرض اینکه در اختیار همه قرار میگیرد، کاملاً دیتای پاک، تمیز و غیرقابل سوءاستفاده است.
چابک آنلاین:آیا قصد دارید به زودی پرداخت یاریها را هم به این گزارش اضافه کنید و اطلاعات آنها را منتشر کنید؟
وحید خدابخشی، مدیر ریسک و امنیت شرکت شبکه الکترونیکی پرداخت کارت (شاپرک) : من اطلاع دقیقی ندارم، ولی می دانم که مجموعه شاپرک در مدیریت جدید خود بسیار استقبال میکند از اینکه بتواند از داده هایی که دارد برای گسترش حوزه پرداخت یاری و پرداخت سازی استفاده کند.
بخش عمده اقتصاد حوزه پرداخت به دوش شرکت های پرداخت یار و پرداخت ساز و سایر موجودیت هایی است که در آینده معرفی میشوند، مثل رگ تک ها و لندتک ها.
با توجه به وظیفه ذاتی شاپرک در نظارت، حمایت و هدایت شبکه پرداخت، این بخش نیز می تواند مورد بررسی قرار گیرد.
من فکر میکنم رویکرد مثبتی در شاپرک وجود دارد و این مقایسه در سطح پرداخت یاری ها و سایر مجموعه ها نیز احتمالا انجام خواهد شد.
