بیمه تکافل، تکافل اجتماعی و نقش آن در رشد اقتصادی

تکافل اجتماعی با تاکید برتامین رفاه وامنیت می تواند جامعه را از خطر ایجاد شکاف طبقاتی مصون نگه دارد.

دراندیشه های امامان(ع) ، بزرگان و علمای دین اسلام بر مفهوم تکافل اجتماعی بارها تاکید شده است.

ازسوی دیگر صنعت بیمه یکی از مهم‌ترین ارکان اثرگذاردر رشد و توسعه اقتصاد کشور بوده چراکه رسالتش جبران زیان مادی ناشی از رخدادهای غیرقابل پیش بینی بوده و اینگونه قادر به ارتقاء رفاه جامعه است.

اهمیت تطابق محصولات و خدمات بیمه ای با شرع و قوانین اسلامی لزوم بیمه تکافل یا بیمه اسلامی را بیش از پیش ملموس می کند.

تفاوت ها ومزیت های بیمه تکافل در مقایسه با بیمه متعارف، بیانگر توانایی آن در پوشش دهی اهداف تکافل اجتماعی است و این خود می تواند موجبات کاهش ریسک ، گردش مالی ، ایجاد اعتماد و اعتبار ، اشغالزایی در کسب و کارها و نهایتا توسعه و رشد اقتصادی کشور را فراهم کند.

این مقاله با هدف بررسی اثربخشی بیمه تکافل در تکافل اجتماعی در جامعه و نهایتا رشد اقتصادی کشور نوشته شده است.

مقدمه :

درنظام مالی دین اسلام، ارکان کاری مختلفی مانند بانکداری اسلامی ، بیمه اسلامی و بازار سرمایه اسلامی وجود دارند که با توسعه و پیشرفت خود موجب توسعه و رشد اقتصادی آن کشور اسلامی می شوند.

این ارکان حتی به عنوان بخش مهم و اساسی از بازار مالی جهان تبدیل شده اند.

بیمه بعد از بانکداری مهم ترین بخش در این بازار محسوب می شود(پیغامی، 1388).

فعالیت های بیمه موضوع مهم و راهبردی در بین جوامع مسلمانان شده است، به طوری که علمای اسلامی راهکار و کارکردی متفاوت با بیمه های متعارف با عنوان بیمه اسلامی یا بیمه تکافل مطابق شریعت اسلام برای آنها تدوین کرده و در اختیار اندیشمندان مسلمان در صنعت بیمه قرار داده اند تا در راستای تامین نیازهای یک اقتصاد مبتنی بر قوانین اسلامی مورد استفاده قرار گیرد( رشیدی،1387).

با این توضیحات بیمه تکافل یا بیمه اسلامی یک سیستم تعاونی بیمه است و بر پایه قوانین و مقررات اسلامی پایه گذاری شده است(Brugnoni ,et al.,2012).

از آنجائی که بیمه به دنبال کاهش ریسک و افزایش اعتبار برای سرمایه گذاری است و موجب توسعه و رشد اقتصادی در کشور می شود، اگر مباحث و اصول بیمه مطابق شریعت اسلام و وظایف اجتماعی تدوین شود نه تنها عامل مهم با اثر بخشی بیشتر در کشور اسلامی خواهد بود، بلکه با تعادل مالی و کمک به معیشت و کسب و کارها موجب آرامش و رفاه جامعه و نهایتا رشد اقتصادی می شود.

مبانی نظری پژوهش:

1-2- تکافل :

تعریف لغوی تکافل از ریشه "کفل" است که اصل معنای آن دادن تعهد به تأمین نیازهای جاری و معاش شخص است. (مصطفوی،۱۴۳۰ه.ق).

در فرهنگ لغت عربی ‌عامه و فرهنگ لغت عربی معاصر ذیل معنای تکافل و از عبارت و واژه عربی"کفالت" گرفته شده است.

"تکافَلَ القوم" به این معناست که با هم همزیستی و همیاری کردند و بعضی از آنها ضامن بعضی دیگر شدند.

زمانی که افراد یک جامعه با یکدیگر تکافل می‌کنند، تبدیل به قدرتی نفوذناپذیر می‌شوند(بستانی، ۱۳۷۵).

درواقع واژه تکافل مبتنی براصل قرآنی تعاون و به معنی"کمک متقابل و میان گروهی" است که هرعضوی درحمایت ازنیازمندان داخل گروه سهم دارد (بالله ،1389).

2-2- تکافل اجتماعی :

تکافل اجتماعی به معنای دقیق کلمه عبارت ‌است از اینکه هر فردی ، در قبال جامعه خویش باید احساس مسئولیت داشته و آن را ادا نماید و از سوی دیگر هر فرد در جامعه از حقوقی برخوردار است، که افرادی که در رفع این حقوق توانمند هستند، باید حق هر صاحب‌حقی را بی‌کم و کاست به او دهند و مانع صدمه دیدن ضعفا شوند و مشکلات عاجزین را برطرف کنند.

چرا که اگر تکافل اجتماعی در جامعه نباشد به مرور پایه‌های جامعه سست خواهد شد ( ابوزهره،1991).

به عبارت دیگر، در منطق اسلام، رفع محرومیت ها فقط بر عهده حکومت و دولت اسلامی نبوده بلکه می بایست تمامی افراد جامعه در این خصوص احساس مسئولیت کرده و تلاش کنند.

از این عمل به عنوان تکافل اجتماعی یاد می شود.

تکافل اجتماعی به معنای کفیل یکدیگر ، مسئول و متعهد بودن و بهره رسانی به هم باشد.

در تکافل اجتماعی، مسئله فراتر از ادای واجبات مالی مانند خمس و زکات و... است و تاکید به توانگران مالی به انفاق و رفع گرفتاری مستمندان به عنوان یک فضیلت است.

با تکافل اجتماعی می توان جامعه را از خطر شکاف طبقاتی و تبعیض های ناروا مصون و محفوظ نگه داشت.

یکی از راه های عدالت اجتماعی ، اجرای درست و دقیق تکافل اجتماعی است.

مسلمانان با انجام وظایف شرعی خود باید بکوشند تا پشتیبان یکدیگر بوده و احتیاجات نیازمندان را درحد معقول برآورده سازند. (فتحعلیان ، همکاران ،1401).

 عدالت اجتماعی دارای دو اصل کلی زیر است :

الف- اصل کفالت متقابل فراگیر

ب- اصل توازن اجتماعی

با کفالت متقابل و توازن به مفهوم اسلامی آن ها، ارزش های عدالت اجتماعی مورد نظر اسلام، پدیدار می شود و نمونه اسلامی عدالت اجتماعی تحقق می پذیرد.

عدالت اجتماعی که عهده دار سعادت جامعه است، قوام آن برکفالت متقابل و توازن خواهد بود.

تکافل عام به معنای اصلی است که اسلام بر مسلمانان، کفالت و پشتیبانی یکدیگر را واجب کفایی ساخته است.

اسلام این همیاری را وظیفه هر مسلمان در حدود امکانات و توانش دانسته که باید آن را در هر حال انجام دهد، همان‌طور که دیگر کارهای واجبش را انجام می‌دهد (الصدر، ۱۴۲۴ه.ق).

3-2- تکافل اجتماعی از نظر حضرت علی (ع) :

تکافل اجتماعی از نظر حضرت علی(ع) یک وظیفه همگانی است.

به طوری که می توان گفت طبق نظر ایشان در خصوص هزینه معاش نیازمندان باید از طرف حکومت اسلامی و از طرف ثروتمندان جامعه تامین شود.

ایشان در نهج البلاغه، خطبه 142 اعلام می فرمایند:" مالی که در اختیار انسان قرار گرفته از آن خداست و کسانی که باید از این ثروت بهره ای ببرند مانند: خویشاوند، مهمان، اسیر، گرسنه، نیازمند و بدهکار مشخص شده است".

می توان گفت اینان همان مصرف کنندگان انفاق واجب هستند.

انفاق باید با طیب خاطر و برای به دست آوردن رضای خداوند صورت پذیرد.

آن حضرت در این زمینه می فرمایند :

"إنَّ اللهَ فَرَضَ علیَ الأَغْنیاءِ فی أمْوالِهِمْ بِقَدْرِ ما یَکْفی فُقَراءَهُمْ و َإنْ جاعوُا وَ عَرَوْا وَ جَهِدوُا فَبِمَنْعِ الأغْنیاءِ و حَقٌّ عَلیَ اللهِ أنْ یُحاسِبَهُمْ یَوْمَ القِیامَةِ وَ یُعَذِّبَهُمْ عَلَیْهِ"

خداوند بر ثروتمندان واجب کرده است تا از اموالشان به اندازه کفایت فقیران هزینه کنند.

اگر نیازمندان گرسنه یا عریان باشند، به سبب منع ثروتمندان است و خداوند از آنها در روز قیامت حساب می کشد و آنان را مجازات خواهد کرد(ری شهری،1379).

4-2- انواع تکافل اجتماعى :

تکافل با معناى وسیعى که ذکر شد انواع مختلفى دارد که در ادامه به طور خلاصه بیان مى‌شود:

•  تکافل سیاسى :

تکافل سیاسى نظارت و مراقبت و حساسیت افراد جامعه نسبت به مسائل سیاسى جامعه و امر به معروف و نصیحت و خیرخواهى اولیاى امور سیاسى جامعه نسبت به سرنوشت و آینده جامعه می باشد.

• تکافل دفاعى :

بر هر مسلمانى که در جامعه و حاکمیت اسلامى است، واجب است همراه با سایر افراد جامعه خود هرگاه دشمن به کشور اسلامى حمله کرد، در جبهه جنگ حاضر شود.

دستور صریح قرآن کریم در این زمینه، چنین است "انْفِرُواْ خِفَافآ وَثِقَالا.) (توبه: 41) و هیچ چیز مانع ترک این وظیفه جز مرض یا عسر یا حرص نمی گردد.

• تکافل اقتصادى :

افراد جامعه در حفظ ثروت و دارایى خود حساس باشند.

خدمات و محصولات باید باید با نرخ و قیمت مناسب و مطابق شرع انجام شود.

• تکافل معاش :

امروزه آن را تأمین و رفاه اجتماعى مى‌نامند. در مسئولیت اجتماعى همه افراد جامعه نسبت به فقرا و نیازمندان جامعه مسئول هستند.

• تکافل شخصیتى :

تکافل در شخصیت و ادب اجتماعى آن است که هر فرد در جامعه احساس کند دیگران به او نوعى علاقه و محبت دارند و افراد از یکدیگر تنفر ندارند و با او به نحو احسن و بر اساس اخلاق و کرامت برخورد مى‌کنند.

آنچنان که پیامبر(ص) فرمودند: "احبب للناس ما تحب لنفسک"  آنچه را که خودت دوست دارى براى مردم هم دوست داشته باش.

• تکافل علمى :

باید شرایط به گونه‌اى فراهم باشد که هر کسى در جامعه به دنبال فراگیرى دانشى مفید برای جامعه باشد مانع و مزاحمی نداشته باشد.

اهل علم نباید علم خود را از طالبان علم دریغ کنند تا انحصار علمى در جامعه به وجود نیاید.

در روایت نیز آمده است که هر کس علمى را کتمان کند، خداوند متعال در روز قیامت او را مجازات می کند.

• تکافل جنائى :

دیه و خون بهای هیچ مقتول( قتل به ناحق) در جامعه اسلامى هدر نمى‌رود.

اگر قاتل شناخته شده باشد، خودش مسئولیت دارد، ولى اگر شناخته نشود و یا توان بازپرداخت آن را ندارد، عائله او باید بدهند و یا بیت‌المال باید ادا کند.

به طور کلى، باید توجه داشت که از نظر اسلام، هیچ کس به سبب اداى دین نباید به زندان برود.

• تکافل اخلاقى :

تکافل اخلاقى همان نظارت و مراقبت اجتماعى به نحو عام و فراگیر است تا جامعه از انحطاط اخلاقى و فرو رفتن در انحرافات حفظ شود.

بر این اساس، بر همه افراد جامعه لازم است هر جا منکرى را دیدند از آن نهى کنند و این موضوع نباید با آزادى‌هاى فردى منافات داشته باشد.

پیامبر اکرم (ص) فرمودند" اگر کسى که مشغول تخریب جایگاه خود در کشتى بود نهى مى‌شد، از غرق شدن کشتى جلوگیرى مى‌شد".

• تکافل عبادى :

برخى از واجبات و شعائر در دین اسلام هستند که از آنها به "واجب کفایى" یاد مى‌شود.

مثل نماز میت. این بدان معناست که براى بالا بردن روحیه اخوت و تعاون همه افراد جامعه ـ به نحو کفایى ـ وظیفه دارند همدیگر را تکافل و حمایت کنند.

با توجه به انواع تکافل اجتماعی می توان نتیجه گرفت که تکافل اجتماعی در جامعه اسلامی فراتر از یک راهکار برای تامین معیشت و کمک به جامعه است.

به طوری که دین اسلام برای شئون فردی و اجتماعی دارای اهداف گوناگونی است و جامعه مطلوب دین اسلام با عزت ، مستقل و قوی می باشد.

مهم ترین پایه این عزت و استقلال را تکافل اجتماعی می دانند(کریمی و همکاران ، 1395)

5-2- بیمه تکافل :

ﻧﯿﺎز ﺑﻪ اﻣﻨﯿﺖ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﻧﯿﺎزﻫﺎی ﺑﺸﺮ اﺳﺖ که ﺑﺮ اﺳﺎس گذر زﻣﺎن از ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺳﺎده ﺧﻮد ﺑﻪ اﻣﻨﯿﺖ در دارایی، ﺳﺮﻣﺎﯾﻪگذاریﻫﺎ و ﻣﻮاردی از اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ، ﺑﺴﻂ و گسترش ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ.

در اﺑﺘﺪا، ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر رﻓﻊ اﯾﻦ ﻧﯿﺎز از اﺑﺰارﻫﺎی ﻣﺘﻔﺎوتی اﺳﺘﻔﺎده میﺷﺪ ﺗﺎ اﯾنکه ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻤﻪ،ﻣﺪون ﺷﺪ.

ﺑﯿﻤﻪ درﺑﺎره ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺧﻄﺮزا وﺧﻄﺮدار اﻧﺠﺎم می شودکه ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﻋﺪم اﻃﻤﯿﻨﺎن از وﻗﻮع زﯾﺎن اﺳﺖ.

ﻣﺆﺳﺴﺎت وﻧﻬﺎدﻫﺎی ﺑﯿﻤﻪای یکی ازﻋﻮاﻣﻞ و ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺆﺛﺮ درﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدی و ﻣﺎلی،اﯾﺠﺎد ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺟﺪﯾﺪ ﻣﺎلی، ﺣﻔﻆ ﺛﺮوتﻫﺎی ﻣلی و ﺟﻠﻮگیری از ﺧﻄﺮﻫﺎی ﺗﻬﺪﯾﺪکننده در ﺳﺮﻣﺎﯾﻪگذاری از ﻧﻈﺮ ﺗﻀﻤﯿﻦ ﺧﺴﺎرت وپرداﺧﺖ ﻏﺮاﻣﺖ هستند (ﺗﺎجﺑﺨﺶ،1337).

ﺻﻨﻌﺖ ﺑﯿﻤﻪ اﺳﻼمی ﺑﺮای اﯾﺠﺎد ﻧﻈﺎم ﻧﻬﺎدﻫﺎی ﻣﺎلی اﺳﻼمی ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر دوری از ﺷﺒﻬﺎت ﻣﻮﺟﻮد از ﻣﻨﻈﺮ ﻓﻘﻪ دینی الگویی ﺟﺎیگزین، ﻋﺮﺿﻪ کرد که کشور اسلامی یا حتی غیر اسلامی از آن اﺳﺘﻘﺒﺎل کردﻧﺪ.

ﺷﺮکت های بیمه تکافل در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم، اﻣﺮوزه در ﻗﺎﻟﺐ 63 ﺷﺮکت بیمه تکافل و ﻫﺸﺖ ﺷﺮکت تکافل اتکایی فعالیت می کنند.

ﺑﻪﻃﻮری که 31 ﺷﺮکت تکافل در کشورهای عربی و 16 شرکت تکافل در کشورهای غیر مسلمان که جمعیت مسلمان دارند پراکنده شده است(Jaffer,2007).

بیمه تکافل مفهوم همکاری، حفاظت، مسئولیت و کمک به یکدیگر در یک جامعه است.

بیمه تکافل یک عامل مهم در حمایت از جامعه اسلامی جهت کاهش دغدغه خسارت های احتمالی حوادث با رویکرد و نگرش دین و شریعت است.

بیمه تکافل نقش مهمی در ارتقای فواید تکافل اجتماعی در جامعه دارد. (مجله مالی اسلامی، 2014)

درواقع تکافل در قالب یک شرکت شکل می گیرد که بیمه گزاران و سهامداران آن شرکت به حساب می آیند، هر فرد به میزان استطاعت مالی خود، حق بیمه می پردازد و به همان میزان هم مالک شرکت تکافلی می شود.

در بیمه های مرسوم و متداول ریسک از بیمه گذار به بیمه گر منتقل می شود اما در بیمه تکافل ریسک بین بیمه گذاران تقسیم می شود.

در این نوع بیمه، بیمه گزاران، پولی که از جیب آنها پرداخت می شود تا خسارت یک فرد فقیر جبران شود را به عنوان نوعی بخشش (هبه) قلمداد می کنند، لذا فرد فقیر با وجود پرداخت حق بیمه اندک ،ممکن است  که خسارتش به میزان بسیاری جبران شود.

این دو مسئله به معنای فقرزدایی و کمک به مستمندان جامعه است که مورد تأکید دین اسلام است (توحیدی نیا و همکاران ،1387)

1. مروری بر پیشینه پژوهش:

باتوجه به اهمیت تکافل اجتماعی در جامعه اسلامی و نقش صنعت بیمه در پیاده سازی رفاه اجتماعی ،توسعه کسب و کارها و رشد اقتصادی در کشور و همچنین ایجاد شرایط مطلوب ارائه خدمات بیمه ای مطابق با قوانین دین اسلام که به آن بیمه اسلامی یا بیمه تکافل گفته می شود، مطالعه و پژوهشی کتابخانه ای در خصوص نقش صنعت بیمه در رشد اقتصادی و ویژگی های بیمه تکافل و میزان نقش ، اثرگذاری و ارتباط آن در اجرای مناسب و موفق تکافل اجتماعی انجام شده است. 

1-3- ارتباط صنعت بیمه در کاهش ریسک سرمایه گذاری در کسب و کارها :

صنعت بیمه به عنوان یکی از بازارهای مالی و غیر بانکی و به دلیل ماهیت پوشش دهندگی و توزیع کنندگی ریسک در نظام اقتصادی کشورها، می تواند نقش قابل توجهی در توسعه و بهبود فضای کسب و کار هر کشور ایفا کند.

به طوری که توسعه یافتگی صنعت بیمه با نگاه به توسعه رشته های بیمه و افزایش توانمندی این صنعت برای تأمین منابع مالی مورد نیاز بخش تولید، می تواند بهبود و توسعه فضای کسب و کار را به دنبال داشته باشد.

تامین منابع مالی و حمایت از سرمایه گذاران دو شاخص مهم در بهبود رشد اقتصادی جوامع است.

ویژگی های سیستم بانکی و محوریت نظام مالی در کشور ما سبب شده تا نظام بانکی بیشترین تقاضای دریافت منابع مالی را به خود جذب کند.

این در حالی است که بازارهای مالی دیگر، همچون صنعت بیمه و بازار سرمایه نیز، می توانند با تأمین منابع مالی میان مدت و بلندمدت این نقش را برعهده گیرند.

بر این اساس جایگاه صنعت بیمه با مدیریت بر ریسک های سرمایه گذاری در شاخص تامین منابع مالی کشور مشخص می شود.

بنابراین می توان گفت که جهت توسعه اقتصادی و توسعه کسب و کار ها نیاز به سرمایه گذاری بوده و شرکت های بیمه این سرمایه گذاری را با قبول ریسک های احتمالی و تامین منابع مالی ایجاد می کنند.

هخمچنین شرکت های بیمه ای با قبول ریسک اطمینان سرمایه گذاران را افزایش داده تا با آرامش و اعتماد بیشتر به این امر بپردازند.

اما شرکت های بیمه نیز باید ریسک های خود را مدیریت کنند، بنابراین همان طور که در بالا گفته شد در گام دوم افزایش بهره وری در مدل کسب و کار ، ایجاد یک محیط کاری مناسب در راستای دیجیتال سازی و تحلیل اطلاعات برای اتخاذ تصمیمات دقیق و هوشمندانه با بهره گیری از داده کاوی، موجب شناسایی ، تحلیل و مدیریت صحیح ریسک‌های بیمه‌ای می گردد.

یکی از ساده ترین موارد کاهش هزینه توسط فناوری‌ ، تجزیه و تحلیل داده‌ها و شناخت مشتریان پرخطر به تفکیک و دسته بندی منطقه ، نوع خدمات و سایر شرایط است.

به عبارت دیگر صنعت بیمه مدیریت ریسک را به کمک دیجیتال سازی بسیار راحت تر از قبل انجام می دهد.

صنعت بیمه به دو روش مستقیم و غیرمستقیم می تواند در شاخص مالی و نظام تامین منابع مالی نقش ایفاء نماید. (باغستانی و جعفری ،1394) 

الف- نقش مستقیم :

صنعت بیمه با مدیریت بر ریسک و توزیع آن موجب فراهم سازی منابع مالی لازم جهت سرمایه گذاری مستقیم، به روش هایی مانند خرید سهام در بازار سرمایه، سپرده گذاری در سیستم بانکی و خرید اوراق مشارکت قادر است شاخص های تامین منابع مالی را بهبود بخشد.

در صنعت بیمه رشته بیمه ای عمر و پس انداز به دلیل تفاوت بین زمان دریافت حق بیمه و پرداخت خسارت، منبع مالی قابل توجهی را در اختیار شرکت های بیمه ای برای مشارکت در طرح های سرمایه گذاری و یا اعطای منابع مالی بلندمدت به بخش های مختلف قرار می دهد.

ب- نقش غیرمستقیم :

مشارکت غیرمستقیم صنعت بیمه در بهبود شاخص تامین منابع مالی از طریق ایجاد فضای اطمینان در بازار مالی است.

به طور کلی بازارها دارای ریسک های فراوانی هستند و بدیهی است که عدم پوشش مناسب این ریسک ها فعالیت و کسب و کارها را در این بازارها با مشکل روبرو خواهد کرد.

بیمه اعتباری ، بازوی عملکرد صنعت بیمه در بازارهای کسب و کار به خصوص بازارسرمایه و بازار پول است.

بیمه های اعتبارتجاری، اوراق قرضه، وام نقدی، عمرمانده بدهکار، بیماری و حوادث، اسناد حساب دریافتنی، بیکاری و اموال زیرشاخه های بیمه اعتباری هستند.

بنابراین ایفای نقش غیر مستقیم بیمه در شاخص تامین منابع مالی به میزان توسعه یافتگی بیمه های اعتباری در صنعت بیمه وابسته است.

ریسکی که سرمایه گذاران در بازار سرمایه با آن مواجهند، ریسک ناشی از تغییرات ناگهانی و قابل توجه در قیمت سهام است که می تواند زیان های قابل توجهی را متوجه آن ها نماید.

هرچند صنعت بیمه در این زمینه نقش مستقیم ندارد، اما با ابزار " بیمه سهام" می تواند ریسک ناشی از اینگونه تغییرات قیمت را پوشش دهد.

همچنین استفاده از ابزاری مانند"بیمه سپرده های بانکی" می تواند ریسک سپرده گذاران بانکی را پوشش داده و اطمینان جهت سپرده گذاری و سرمایه گذاری را افزایش دهد.

می توان گفت توسعه بیمه سهام و بیمه سپرده سبب افزایش اطمینان سرمایه گذاران و همچنین افزایش حمایت از آنها خواهد شد.

3-2- نقش صنعت بیمه در توسعه اقتصادی کشور:

خدمات بیمه ای نه فقط موجب اطمینان و آرامش بیمه گزاران شده ، بلکه نقش زیادی در رشد و توسعه اقتصادی یک کشور دارد.

در ادامه بعضی از این نقش ها مطرح شده است.

• نقش صنعت بیمه در بقای کسب و کارها :

خدمات بیمه ای به صورت مستقیم نیز باعث رونق و گردش مالی در کسب و کارها نیز می شود.

به طور مثال در بیمه های اتومبیل تعمیرگاه ها، نمایندگی های خدمات اتومبیل و فروشندگان لوازم یدکی، صنایع وابسته و حتی افراد شاغل در این صنایع و بنگاه های اقتصادی با کمک و پرداخت خسارت توسط صنعت بیمه ، بقا داشته و توسعه می یابند.

همچنین در بیمه های درمان اگر کمک هزینه و جبران خسارت درمان توسط صنعت بیمه پرداخت نشود بی شک اقشار زیادی از جامعه در پرداخت هزینه های درمانی با مشکل رو برو می شوند.

همین خدمات بیمه ای است که موجب گردش مالی در صنایع پزشکی و صنایع بهداشتی وابسته به آن شده و حتی هزینه های بیمارستانی و افراد شاغل در این صنایع را پوشش داده و موجب رشد و توسعه آنها میشود.

در بعدی کلان تر، می توان گفت به کمک صنعت بیمه است که عملیات بنگاه های اقتصادی استمرار و تداوم دارد و از همین روست که دولت ها توان کسب درآمد از عوارض و مالیات خود را داشته و آن را حفظ می کنند.

• نقش صنعت بیمه در رویدادها و حوادث طبیعی :

دولت ها در مواجهه با رویداد ها و حوادث طبیعی برای کمک و تامین اعتبار مورد نیاز باید طبق بودجه مصوب هر سال در مجلس برای حوادث طبیعی، موضوع را در هیئت دولت مطرح و مصوبه اجرایی اخذ کنند.

البته بسیاری از این کمک ها به صورت وام کم بهره به زیان دیدگان تخصیص می یابد.

اما اگر با مدیریت ریسک پوشش های بیمه ای برای این رویدادها وحوادث طبیعی تامین و فراهم شده باشد، خسارات و زیان ها با سرعت و بدون  مراجعه به اعتبارات عمومی و دولتی، جبران و پرداخت می شود.

با اجرایی شدن صندوق بیمه حوادث طبیعی از طریق ساز و کار بیمه ای و توزیع آن در تمام سطوح جامعه، هزینه های سنگین اما ناکارآمد از دوش دولت ها برداشته خواهد شد.

• نقش صنعت بیمه در حفظ دارایی و سرمایه :

حفظ دارایی و سرمایه در اقتصاد همواره از اولویت و اهمیت زیادی برخوردار بوده است.

صنعت بیمه با توجه به مدیریت ریسک نسبت به بانک ها ثبات بیشتری داشته و این ثبات باعث اطمینان خاطر از حفظ دارایی و سرمایه خواهد شد.

• نقش صنعت بیمه در بازگشت سرمایه و گردش مالی :

ورود دوباره سرمایه با جبران و پرداخت خسارت توسط صنعت بیمه موجب کاهش ریسک و توسعه بنگاه های اقتصادی می شود.

بدون خدمات بیمه ای  بنگاه های اقتصادی باید سهمی از دارایی یا درآمد خود را برای مقابله با خسارات احتمالی کنار می گذاشتند.

 با تامین پوشش بیمه ای و انتقال ریسک ، این بخش از دارایی ها آزاد شده و می تواند به گردش مالی مناسب در راستای توسعه و تولید محصولات و خدمات کمک کند.

• نقش صنعت بیمه در بهبود فضای کسب و کارها در کشور:

این بهبود مستلزم هماهنگی تمام بخش ها و زیربخش های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی کشور است.

تعامل و هماهنگی هر کدام از این بخش ها با یکدیگر موجب ارتقاء و بهبود فضای کسب و کار خواهد شد.

راهکارهای قابل ارائه برای افزایش نقش صنعت بیمه در بهبود فضای کسب و کار نیز منطبق بر راهکارهای افزایش نقش صنعت بیمه در کاهش ریسک سرمایه گذاری و تامین منابع مالی و همچنین راهکارهای توسعه و به کارگیری رشته های بیمه ای است.

در مورد بیمه های عمر و پس انداز اتخاذ سیاست های تشویقی مناسب همچون معافیت های مالیاتی و ... برای جذب بیشتر سرمایه گذاران در این رشته بیمه ای و در نتیجه افزایش ضریب نفوذ بیمه عمر خواهد شد.

همچنین افزایش اطلاع رسانی و ساخت برنامه های آموزشی در رسانه ها و ایجاد مباحث درسی درک بیشتری از بیمه داشته که علاوه بر افزایش سهم بیمه در  اقتصاد کشور، موجب گسترش فرهنگ بیمه و جایگزین شدن آن به جای سرمایه گذاری در بخش های مسکن، ارز، طلا و ... می شود.

می توان گفت که فرهنگ سازی صنعت بیمه نقش مهمی در جهت بهبود و توسعه فضای کسب و کار خواهد داشت.

• نقش صنعت بیمه در اشتغال زایی در کشور :

کاهش نرخ بیکاری نیروی انسانی در همه کشورها از اهداف عمده سیاست های کلان اقتصادی دولت ها است.

افزایش سطح اشتغال در گروی مجموعه ای از سازوکارهای اقتصادی است.

بدیهی است که بخش های خدماتی مانند صنعت بیمه به عنوان یکی از بخش های عمده اقتصادی کشور، نقش قابل ملاحظه ای در ایجاد اشتغال ایفاء می کنند.

همان طور که قبلا هم گفته شد تامین منابع مالی و پرداخت خسارت توسط صنعت بیمه برای تمام صنایع به طور مستقیم و غیرمستقیم می تواند باعث گردش مالی و اشتغال زایی مستقیم و غیرمستقیم در لایه‌های مختلف شود.

• نقش صنعت بیمه در حفظ اهداف و سیاست های اجتماعی :

توسعه صنعت بیمه می تواند افزایش نظم و ثبات اجتماعی را به دنبال داشته باشد.

مثلا با الزام پوشش بیمه ای شخص ثالث برای تمام خودروها و وسایل نقلیه، در صورت بروز حادثه، زیان دیدگان و یا حتی مجروحان امکان جبران خسارت و دریافت هزینه های پزشکی را دارند.

 به این ترتیب با این پوشش رانندگان با انتقال ریسک، با اطمینان خاطر بیشتری به فعالیت خود می پردازند.

 همچنین " بیمه مسئولیت کارفرما" موجب انتقال ریسک شده و امکان حفظ زنجیره تولید و تامین خسارت برای صنایع و کارگران را برای مالکان و مدیران کسب و کارها فراهم کرده تا بتوانند با خیال آسوده تری به توسعه کسب و کار خود بپردازند.

3-3- عوامل موثر در اجرا و پیاده سازی مناسب بیمه اسلامی یا تکافل از نگاه پژوهشگران :

فقدان رهنمودهای حاکم بر شرکت های بیمه تکافل یا بیمه اسلامی موجب مشکلات متعدد بیمه در خانوارها شده که برای غلبه بر این موانع ، باید قانون مجزایی برای بیمه تکافل ارائه شود(Khan,et al.,2018)

ویژگی های مطرح شده در خصوص بیمه تکافل از طرف علمای اسلامی را به طور موثر و اثر بخش می توان در شرکت های بیمه تکافل مورد استفاده قرار داد.

به طوری که به عملکرد بالاتر این شرکت ها منتهی شود(Wan Daud, et al.,2018).

بین دو نسبت خسارت و سودآوری ، نرخ پس انداز و سودآوری یک رابطه منفی وجود دارد.

 Guendouz, A. & Ouassaf, S. 2018))

شرکت های بیمه تکافل و شرکت های بیمه متعارف ، برای بهره مندی از صرفه اقتصادی مقیاس باید فعالیت های خود را کاراتر کرده که  سهم بازار و سودآوری از عوامل مهم تعیین کننده در کارایی هستند.(Akhtar,2018)

بیمه تکافل باید جهت موفقیت عواملی مانند : شفافیت اطلاعات ارائه شده در صورت های مالی ، افزایش کیفیت ارائه خدمات به مشتریان ، تجزیه و تحلیل دقیق و درست تحقیقات و مطالعات بازار، کاهش بهای تمام شده( هزینه) در ارائه محصولات و خدمات بیمه ای و تدوین قوانین و دستور العمل های ابلاغی اثربخش را مد نظر قرار دهد.

بنابراین لازم است زیر ساخت های اجرایی و دستور العمل های مناسب جهت فرایند های اجرایی در آن درست و مناسب تدوین شود.

یکی دیگر ازموارد  مهم در موفقیت بیمه تکافل ، ارتباط نزدیک با مقامات و علمای دینی و اسلامی در سطح منطقه و کشور  بوده تا موجب مشارکت بیشتر و افزایش اعتماد افراد جامعه  شود.(حاجی علی اکبری و همکاران ،1399)

1. روش شناسی پژوهش:

پژوهش فوق از نوع کاربردی بوده که با توصیف نقش صنعت بیمه به عنوان یکی از مهم‌ترین ارکان اثرگذار در رشد و توسعه اقتصاد کشور ، قادر به ارتقاء رفاه و آرامش جامعه نیز بوده که با هدف ایجاد و انجام تکافل اجتماعی مورد بررسی قرار داده است.

1. یافته‌ها :

1-5- اجرایی تکافل اجتماعی :

دین اسلام برای تحقق تکافل اجتماعی و به دنبال آن ایجاد عدالت اجتماعی ، وظایفی را معین کرده که در صورت عمل به آن وظایف، تکافل اجتماعی اجرایی و عملیاتی خواهد شد.

اسلام اجرای تکافل اجتماعی را نتیجه همبستگی مسالمت آمیز می داند که مسلمانان می توانند از آن برخوردار شوند.

برای تحقق عدالت اجتماعی که خود ثمره تکافل اجتماعی بوده وظایفی به شرح زیر بیان شده است(الصدر، ۱۴۲۴ه.ق) :

• ایجاد شرکت های بیمه تکافل به منظور ارائه خدمات بیمه اسلامی برای افراد جامعه
• ممانعت از تمرکز ثروت در دست عده ای خاص به منظور ایجاد تعادل و عدالت اجتماعی در جامعه
• برنامه ریزی جهت استفاده بهینه از توزیع ثروت جهت توسعه و رشد اقتصادی جامعه
• تلاش در جهت حفظ تعادل در اقتصاد جامعه و جلوگیری از تورم کاذب

2-5- نقش بیمه تکافل در اجرایی تکافل اجتماعی و رشد اقتصادی :

همان طور که در بالا مطرح شد اولین وظیفه برای اجرای تکافل اجتماعی ، ایجاد شرکت های بیمه تکافل یا بیمه اسلامی در جامعه  است.

 بیمه تکافل به عنوان یک تسهیل گر در تکافل اجتماعی برای جامعه عمل می کند.

این تسهیل گر یکی از مهم ترین تضمین کننده های فقر زدایی و رشد شاخص های اقتصادی است.

به طوری که با تاسیس و راه اندازی شرکت بیمه تکافل چرخه مالی مناسبی در ارائه محصولات و خدمات بیمه ای ایجاد شده و موجب توسعه و بهبود کسب و کارها می شود.

بیمه تکافل به صورت مستقل از سیستم های دولتی و با کمک و مشارکت افراد جامعه موجب کاهش آسیب های اجتماعی شده و یکی دیگر از اهداف تکافل اجتماعی را محقق می کند.

هدف اصلی بیمه تکافل در جامعه اسلامی ، حفاظت و کمک به افراد آن جامعه است.

در این هدف بیمه تکافل به دنبال افزایش توانایی قشر کم درآمد در حفظ ثروت و دارایی های آنها و نیز دستیابی به برخی سطوح اقتصادی است تا این هدف با ارائه محصولات و خدمات بیمه اسلامی فراهم شود.

 بیمه تکافل می تواند موجب توسعه و فرهنگ سازی محصولات و خدمات بیمه ای و افزایش ضریب نفوذ بیمه در سطح جامعه شود.

بیمه تکافل در حال استاندارد سازی برای شفافیت بیشتر برای مشتریان بوده تا الزامات شریعت را رعایت کند.

از طرف دیگر تجزیه و تحلیل و رویکرد های حرفه ای می تواند به بیمه تکافل در توسعه و رشد اقتصادی کشور کمک کند.

 بیمه تکافل با توجه به پیاده سازی قوانین اسلامی ، سرمایه گذاری ها را به دارایی های واقعی و زیر بنایی در کشور مرتبط کرده و این عامل، موجب بازدهی بهتر و با ثبات تری برای رشد و توسعه اقتصادی می شود.

بیمه تکافل علاوه بر پوشش خطرات و حوادث با کاهش ریسک به توسعه کسب و کارها کمک کرده و از طریق فعالیت های سرمایه گذاری به رشد اقتصادی کشور کمک می کند.

در سال های اخیر در کشور های در حال توسعه ، به منظور کاهش فقر و حمایت از قشر کم درآمد، بیمه تکافل به عنوان ابزاری در جهت تامین مالی و حفاظت اجتماعی قشر آسیب پذیر بیش از پیش مطرح شده است.(حسینی ،1388)

بیمه تکافل یک بخش نسبتا جدید اما درحال رشد در بخش صنعت مالی اسلامی است.

جمعیت مسلمانان جهان حدود 25 درصد از کل جمعیت جهان را تشکیل می دهد، اما علیرغم رشد سریع فروش بیمه در جهان که طبق گزارش پژوهشی شرکت بیمه اتکائی ‌سوئیس‌ری در سال 2022 فروش صنعت بیمه حدود 8/6 هزار میلیارد دلار بوده، (خسرو شاهی،1402). تنها 25 میلیارد دلار آن برای بیمه تکافل بوده است.

یعنی سهم کوچکی از کل بیمه متعلق به بیمه اسلامی با توجه به جمعیت مسلمانان بوده و عمده فروش در بیمه متعارف یا بیمه تجاری بوده است.

همچنین ضریب نفوذ بیمه در کشور ما ایران 2.5 درصد ولی در دنیا 7 درصد است که انتظار می رود با اجرا و عملیاتی شدن محصولات و خدمات بیمه تکافل ضریب نفوذ بیمه در کشور افزایش یابد. (صابری،1401).

قابل پیش بینی است که بیمه تکافل اولین جایگزین واقعی برای بیمه متعارف در هر دو بخش زندگی و غیر زندگی باشد.

ازطرفی مشروعیت و کارکرد فراوان ، حضور بیمه را در اقتصاد تقویت کرده و تکافل اجتماعی نیز می تواند تنها با الگو گرفتن از بیمه تکافل اهداف خود را محقق کند.(امجدی و همکاران ، 1399)

3-5- مقایسه بیمه تکافل با بیمه متعارف :

همان طور که در جدول صفحه بعد مشخص بوده، محورکاری هر دو بیمه یکسان بوده اما در عملکرد متفاوت هستند. کارایی بیمه تکافل در مقابل بیمه متعارف زمانی می تواند نسبت به بیمه های متعارف افزایش یابد که پذیرش و استفاده از آن در بین مردم به امری مرسوم تبدیل شود و تا زمانی که این پذیرش رخ نداده، نمی توان انتظار داشت که کارایی بیمه تکافل بیشتر از کارایی بیمه های متعارف شود.

به طوریکه محققان مختلف نیز در پشتیبانی از پذیرش بیمه تکافل به عواملی مانند درآمد، تورم، توسعه مالی و شهرنشینی، باورها،عملکردخوب شرکت،مسئولیت اجتماعی، اعتماد، سطح رعایت شریعت، سیاست های قیمت گذاری و آگاهی درتصمیم گیری برای پذیرش این نوع بیمه توافق دارند.( امجدی و همکاران، 1399)

بررسی ها نشان می دهد که با وجود رشد صنعت تکافل در کشورهای مختلف، در داخل کشور خودمان هنوز در این زمینه کار خاصی صورت نگرفته است.

این موضوع ازآن جهت دارای اهمیت خواهد بود که بدانیم بسیاری از کسانی که از بیمه های متداول استفاده می کنند، به دلیل اشکال شرعی در این نوع بیمه نامه ها، تمایل دارند تا راه ها و روش های جایگزینی که با دین و مذهب آنها تطابق بیشتری دارد و از لحاظ شرعی مناسب است، را انتخاب کنند. ( امجدی و همکاران، 1399)  

(منبع : معصوم بالله ،1389)

در جامعه اسلامی برای اجرای درست تکافل اجتماعی باید موارد زیر را مد نظر قرار داد (الصدر، ۱۴۲۴ه.ق) : 

• نظارت و مراقبت از مسائل سیاسی جامعه مهم است (تکافل سیاسی)
• بر هر فرد مسلمان واجب است تا به همراه سایر افراد جامعه از کشور اسلامی دفاع نماید ( تکافل دفاعی)
• هر فرد در جامعه اسلامی در حفظ ثروت و دارایی خود باید حساس باشد (تکافل اقتصادی)
• تامین و رفاه اجتماعی در قشر نیازمند، حساس  بوده و همه مسئول هستند (تکافل معاش)
• باید با هر فردی در جامعه با اخلاق مناسب و کرامت برخورد و رفتار شود (تکافل شخصیتی)
• راه فراگیری علم و دانش برای همگان باید هموارد و در دسترس باشد (تکافل علمی)
• دیه و حق خون بها کسی نباید پایمال شود (تکافل جنائی)
• بر اخلاق و رفتار افراد جامعه نظارت می شود و اگر منکری بود آن را نهی می کند (تکافل اخلاقی)
• اخوت و تعاون در همه افراد جامعه وجود دارد (تکافل عبادی)

می توان با قدرت گفت اجرای درست و دقیق تکافل اجتماعی با نقش آفرینی بیمه تکافل قابل انجام است.

چرا که یکی از راهکارهای بسط فرهنگ تکافل اجتماعی در جامعه اسلامی، تشریح آن در قالب ادبیات مفهومی جدید، جامع و جریان‌ساز‌ است.

بهترین چارچوب برای ترویج فرهنگ تکافل اجتماعی با بیمه تکافل برای کمک و یاری کردن چند جانبه در میان افراد جامعه برای تأمین نیازها و حل مشکلات آنها در حوزه تکافل خواهد بود. (آرام ، 1395)

1. جمع‌بندی و پیشنهادها:

با توجه به رویکرد و نگرش جوامع اسلامی به تکافل اجتماعی جهت فقر زدایی، کمک به معیشت، ایجاد سلامت و بهداشت ، فراهم شدن فراگیر علم برای همه افراد در جامعه که یکی از مهم ترین دغدغه آنها بوده ، لازم است بیمه تکافل به عنوان موثرترین راهکار مد نظر قرار گیرد.

برای این کار باید در نگرش افراد جامعه در بیمه تکافل به عنوان عامل تسهیل گر و اثر بخش در تکافل اجتماعی بازنگری شود.

مسلم است اجرا و عملیاتی شدن بیمه تکافل و فرهنگ سازی آن برای افراد جامعه جهت اجرای دقیق و مناسب تکافل اجتماعی، نیاز به کارهای پژوهش و فرهنگی دقیق تر و تخصصی تر از سوی نهادها ، دفاتر تحقیقاتی و پژوهشی حوزه های علمیه ، دانشگاه ها ، رسانه ها ، شخصیت های فرهنگی و علمی دارد.

پیشنهاد می شود با توجه به ویژگی منحصر به فرد بیمه تکافل در اجرا و تحقق اهداف تکافل اجتماعی ، پس از بررسی کارشناسی و تحت ضوابط معین توسط دولت ،بخشی از مالیات و عوارض برای کمک به تکافل اجتماعی به بیمه تکافل اختصاص یابد تا ضمن تسهیل گری مناسب ، بخشی از وظایف حکومت اسلامی در قبال تکافل اجتماعی اجرا و عملیاتی شود. 

همچنین پیشنهاد می شود تا در خصوص استفاده و پذیرش بیمه تکافل در داخل کشور، مدل هایی در خصوص به کارگیری بیمه تکافل در شرکت های بیمه کشور تدوین شودتا این مدل ها سرمنشأ به کارگیری این نوع بیمه در کشور برای پاسخ به تقاضای بخش عظیمی از مردم باشد.

 در پایان باید این نکته را متذکر شد که این تحقیق در نوع خود اولین تحقیق و پژوهش است که به امر نقش بیمه تکافل در تکافل اجتماعی پرداخته و در این راه با یکسری محدودیت ها مواجه بوده است.

لذا تحقیق فوق فقط محدود به مطالعات کتابخانه ای شده است.

در آینده به خواست خداوند و مشارکت مسئولات اجرایی و تصمیم گیر با توسعه بیمه تکافل در کشور، بهتر و دقیق تر می توان میزان کارایی و اثر بخشی آن را درتکافل اجتماعی و توسعه اقتصادی جامعه ارزیابی کرد.

منابع فارسی :

6- ابوزهره، محمد، 1991 ، قاهره ،" تکافل اجتماعی در اسلام"

20- آرام ، محمد رضا .، اولین همایش ملی خیر ماندگار ،1395، "جایگاه مفهومی تکافل اجتماعی در حوزه امر خیر و نیکوکاری"

19- امجدی ، کاظم .، رجایی ، یدالله .، دالمن پور ، محمد.، رحیم زاده ، اشکان.، نشریه مدیریت بهره وری ، شماره 59 ، 1399 ، "مقایسه تطبیقی بهره وری صنعت بیمه تکافل در مقابل بیمه متعارف بر اساس روش تحلیل سلسه مراتبی فازی"

5- با الله، معصوم.، ترجمه روحانی ، سیدمحسن. ، 1389 ،"تکافل کاربردی و بیمه مدرن ، قوانین و اصول کاربردی"

14- باغستانی میبدی ، مسعود.، جعفری فشارکی ، نگار.، 1394 ، " نقش صنعت بیمه در بهبود فضای کسب و کار در ایران "

4- بستانی، فواد افرام. ، اسلامی ،۱۳۷۵، تهران ،" فرهنگ ابجدی"

1- پیغامی ، عادل. ، دانشگاه امام صادق(ع) ، 1388 ، "مباحثی در مرزی های دانش اقتصاد اسلامی"

11- ﺗﺎجﺑﺨﺶ،ﻣﺤﻤﺪﺑﺎﻗﺮ.،رنگین، 1337 ، "بیمه و انواع و شرایط آن"

13- توحیدی نیا،ابوالقاسم .، سیف لو، سجاد.، تهران ، آبان 1387 ، "تکافل و اهمیت توسعه آن در صنعت بیمه کشور" ، نخستین کنفرانس ملی بررسی فضای کسب وکار صنعت بیمه کشور دانشگاه تهران

15- حاجی علی اکبری ، فیروزه.، زبان دان ، الهام.، جعفرلی ، فریماه.، نشریه 140 پژوهشکده بیمه ، زمستان 1399، "بررسی عوامل موثر در پیاده سازی بیمه اسلامی (تکافل) در بیمه میهن"

16- حسینی، سید رضا، ، فصلنامه علمی جستارهای اقتصادی ، بهار و تابستان 1388 ، "تامین اجتماعی ، رشد و توسعه اقتصادی"

17- خسرو شاهی ، پرویز.، پایگاه خبری راز پول ، تیر 1402، "صنعت بیمه در سال 2022"

2- رشیدی، رامین. ، تازه های جهان بیمه ، شماره 118 و 119 ، 1387 ، "بیمه تکافل (بیمه اسلامی) ، یک چارچوب نوین اقتصادی"

18- صابری ، مجله بیمه دیجیتال ، اسفند 1401 ،"گزارش بررسی کلیات آماری صنعت بیمه"

8- صدر، محمّدباقر.، اقتصادنا، قم ، مرکز چاپ و نشر تخصصی شهید صدر۱۴۲۴ق

10-کریمی،سیدمحمد.، عبدالملکی،حجت الله.، رستم پور،قاسم و ولدان، احسان ، تهران،آذرماه 1395، "بررسی الگوی مطلوب تکافل درفقه شیعه " ، دهمین کنگره پیشگامان پیشرفت

7- فتحعلیان ، اردشیر.، زرگوش نسب ، عبدالجبار.، کوخائی زاده ،کریم.، ماهنامه جامعه شناسی سیاسی ایران ، اسفند 1401 ، "تکافل اجتماعی از منظر شهید سید محمد باقر صدر راهی برای بسط عدالت اجتماعی"

12- مجله مالی اسلامی، شماره 2 ، 2014 ، "بیمه تکافل"

9- محمدی ری شهری ، محمد.، قم ، 1379 ، " موسوعه الامام علی بن ابی طالب فی الکتاب و السنه و التاریخ"

3- مصطفوى،حسن. ، دارالکتب العلمیة، ۱۴۳۰ق، بیروت ، "تحقیق در کلمات قرآن کریم"

منابع انگلیسی :

1- Brugnoni, A. G., Gonulal, S. O., Zainal Abidin, M. K., Ismail, M. H.,Odierno, S. & Patel, S. (2012). Takaful and mutual insurance:Alternative approaches to managing risks. The World Bank, Washington

6- Akhtar, M. H. (2018). Performance analysis of Takaful and conventional insurance companies in Saudi Arabia. Benchmarking: An International Journal, 25(2): 677-695

5- Guendouz, A. & Ouassaf, S. (2018). Determinants of Saudi Takaful insurance companies profitability. Academy of Accounting and Financial Studies Journal, 22(5): 1-24

2- Jaffer, S. (2007), Islamic Insurance, Trends Opportunities & The Future of Takaful,London: Euromoney Institution Investor PLC.

3- Khan, I., Abdul Rahman, N.N.B., Zulkifli Bin Mohd Yusoff, M.Y., Mohd Nor, M.R. & Bin Noordin,. (2018). A narrative on Islamic insurance in Bangladesh: Problems and prospects. International Journal of Ethics and Systems, 34(2): 186-199.

4- Wan Daud, W. N., Abd Rahim, M., & Zainol, F. A. & Ismail, A. G. (2018).Leader's qualities and organisational performance: a case of Malaysian Takaful operator. International Journal of Business Performance Management, 19 (2): 189-208